حجیت عقل نظریحجیت عقل نظری به صحّت استناد به مدرکات عقل نظری در احکام شرعی اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفحجیت عقل نظری، مقابل حجیت عقل عملی و به معنای صحت تمسک به مدرکات عقل نظری و عمل بر طبق آنها، به عنوان حکم شرع است، که لازمه آن، منجّزیت در صورت مطابقت با واقع و معذّریت در صورت عدم مطابقت با واقع است. ۲ - دیدگاه اصولیوناصولیون در این که عقل نظری بدون کمک شارع نمی‌تواند فلسفه احکام را درک کند، اختلاف ندارند، اما مشهور اصولیون اعتقاد دارند عقل نظری از راه ملازمه می‌تواند به حکم شرعی دست یابد و چنین حکمی، حجت است؛ برای مثال، در باب مستقلات عقلی ، ابتدا عقل عملی ، حسن عدالت یا قبح ظلم را درک می‌کند، سپس عقل نظری می‌گوید: «کل ما یحسن فعله عقلا یلزمه عقلا وجوبه شرعا و کل ما یقبح فعله عقلا، یلزمه عقلا تحریمه شرعا» و از این دو مقدمه به این نتیجه می‌رسد که: «فالعدل واجب شرعا» یا «فالظلم حرام شرعا». در باب غیر مستقلات عقلی نیز عده‌ای از اصولی‌ها، در بعضی از موارد به ملازمه معتقد شده‌اند؛ برای مثال، شارع می‌گوید: «الحج واجب شرعا»، سپس عقل نظری می‌گوید: «کل فعل واجب شرعا یلزمه عقلا وجوب مقدمته شرعا»، آن گاه نتیجه می‌گیرد که پیمودن مسافت به عنوان مقدمه برای انجام مناسک حج وجوب شرعی دارد. [۲]
محمدی، علی، شرح اصول فقه، ج۳، ص۲۵۳.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۰۶، برگرفته از مقاله «حجیت عقل نظری». |